Συναθροιζόμαστε, συναντιόμαστε πολλοί μαζί, για ποικίλους λόγους. Κοινωνικούς, θρησκευτικούς, εμπορικούς, λόγους αναψυχής. Πανηγυρίζουμε. Από παλιά. Κατά την « παν άγυριν» των αρχαίων.

Συναθροιζόμαστε, συναντιόμαστε πολλοί μαζί, για ποικίλους λόγους. Κοινωνικούς, θρησκευτικούς, εμπορικούς, λόγους αναψυχής. Πανηγυρίζουμε. Από παλιά. Κατά την « παν άγυριν» των αρχαίων. 

Παμπάλαια είναι η ανάγκη των ανθρώπων να συνευρίσκονται με κάποια σημαντική συνήθως ευκαιρία για να ανανεώνουν δεσμούς, να κάνουν νέες γνωριμίες, να χορεύουν, να συμπροσεύχονται.

Κατά την αρχή του νέου χρόνου των Αρχαίων Ελλήνων, τον μήνα Εκατομβαιώνα, τον Ιούλιο δηλαδή, με το τελείωμα του θερισμού, γιορταζόταν ο Κρόνος σε ένα θορυβώδες πανηγύρι όπου συμμετείχαν αδιακρίτως αφέντες και δούλοι. Σε ανάμνηση της συνένωσης οικισμών σε μία πόλη, την Αθήνα, από τον Θησέα κατά τον ίδιο μήνα, λάβαιναν μέρος οι «γιορτές των συνοικίων».

Στο τέλος του μήνα η Αθήνα γιόρταζε τα δημοφιλή Παναθήναια προς τιμήν της Αθηνάς με πομπές, θεατρικούς και γυμνικούς αγώνες. Ξακουστά ήταν και τα Ελευσίνια προς τιμήν του Απόλλωνα Βοηδρομίου με πομπές, θυσίες και τελετές. Τα Θεσμοφόρια προς τιμήν της Δήμητρας, εκτός των άλλων, ενέπνευσαν και τον Αριστοφάνη για την ομότιτλη κωμωδία του. Υπήρχαν κατά την αρχαιότητα και άλλες, πάμπολλες γιορτές.

Το νήμα από εκείνα τα πρώτα πανηγύρια έως σήμερα έχει μήκος αιώνων. Το φέραμε έως εδώ για να συμμετέχουμε κι εμείς στα πανηγύρια του σήμερα που διασώζουν πολλά από τα στοιχεία εκείνων των πρώτων συναθροίσεων. Απ' άκρη σ' άκρη της Ελλάδας, σε έναν κόσμο που μεταβάλλεται διαρκώς, τα πανηγύρια καλά κρατούν. Με κυρίαρχο το θρησκευτικό στοιχείο, φθάνουν στο κορυφαίο σημείο τους τον Δεκαπενταύγουστο, στη γιορτή της Παναγίας. Από το πιο ταπεινό ξωκλήσι έως την Παναγία της Τήνου και την Παναγία Σουμελά.

Με αναμνήσεις από την πρόσφατη ιστορία, αναπαράγεται ένα νέο μοντέλο πανηγυριού. Στις αμέσως προηγούμενες δεκαετίες η ευκαιρία για συνεύρεση στις γιορτές αυτές, στο προαύλιο του ναού ή στην πλατεία του χωριού, συνέπιπτε με την επιστροφή των ξενιτεμένων, την αγοραπωλησία προϊόντων, βεβαίως τον εκκλησιασμό και την παρακολούθηση της λιτανείας της εικόνας και ακόμα με το πανηγυριώτικο «νυφοπάζαρο» στο χοροστάσι.

Στον χορό που στηνόταν οι οικογένειες που είχαν κορίτσια της παντρειάς μπορούσαν να τα «επιδείξουν» μέσω του χορού, στον οποίο συμμετείχε η οικογένεια αυστηρά. Οι γονείς, οι θείοι, τα αδέρφια και τα κοντινά ξαδέρφια.

Οι μουσικοί αμείβονταν με «χαρτούρα», το ύψος της οποίας είχε σχέση με την αξιοσύνη του καλλιτέχνη και την ικανοποίηση του χορευτή. Χοροί κυκλικοί, φερμένοι από την αρχαιότητα, δίνουν τη δυνατότητα στον πρωτοχορευτή να ξεδιπλώσει την επιδεξιότητά του, για να πάρει στη συνέχεια την τελευταία θέση, αφήνοντας τον χώρο για χορό στον επόμενο.

Στα πανηγύρια υπήρχε η ευκαιρία για ξεκούραση μετά από περιόδους σκληρής εργασίας, ιδιαίτερα την εποχή του καλοκαιριού. Στα νησιά πάλι συναντάμε πολλά χειμωνιάτικα πανηγύρια. Είναι η εποχή που οι θαλασσοδαρμένοι ναυτικοί επέστρεφαν για την ανάπαυλα από τις δύσκολες χειμωνιάτικες θάλασσες.

Η άνευ όρων παράδοση των πανηγυριωτών στη συλλογική διασκέδαση κουβαλά μνήμες και συνήθειες χιλιάδων χρόνων. Σε στεριά και θάλασσα, μέσω των πανηγυριών, οι κοινωνικές σχέσεις, η θρησκευτική πίστη και ο λαϊκός πολιτισμός συναντώνται και καθορίζουν τη συλλογική ταυτότητα, τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά κάθε τόπου, νησιού, χωριού.

Στην παρούσα εποχή η εικόνα του πανηγυριού αλλάζει ραγδαία. Οι μόνιμοι κάτοικοι στα χωριά είναι λίγοι. Παιδιά και εγγόνια των παλαιών κατοίκων επιστρέφουν για τη γιορτή και μετά ξανά τα χωριά ερημώνουν. Σε πολλά διάσημα πανηγύρια (όπως αυτά της Ικαρίας) σπεύδουν πολλοί που δεν έχουν καταγωγή από την περιοχή και με τη λαχτάρα να ζήσουν τον διονυσιασμό που δημιουργούν οι ντόπιοι, αλλά εν τέλει θολώνουν τον χαρακτήρα και τη δυναμική του πανηγυριού.

Τέλος, μια ιδιότυπη κόντρα αναπτύσσεται τα τελευταία χρόνια όσον αφορά το περιεχόμενο και την ποιότητα του πανηγυριού. Στο παζάρι τα χειροποίητα παιχνίδια μαζί με τα δρεπάνια, τις σωβρακοφανέλες και τα πράσινα σαπούνια του παρελθόντος αντικατέστησαν ευτελείς ηλεκτρονικές κατασκευές από την Κίνα, κινητά, μίξερ και σταμπωτά μπλουζάκια για χεβιμεταλάδες. Πού και πού ο τοπικός πολιτιστικός σύλλογος θα διοργανώσει μια έκθεση βιβλίου, την προβολή μιας ταινίας του Αγγελόπουλου ή μία θεατρική παράσταση.

Στη μουσική, που είναι η καρδιά της πανηγύρεως, αντιμάχονται η παράδοση του Λυκείου Ελληνίδων και οι παρακαταθήκες του Σίμωνα Καρά, της Δόμνας Σαμίου και του Χρόνη Αηδονίδη με τον ηλεκτρικό ήχο της κομπανίας κάποιας πανηγυριώτικης φίρμας με τα δημοτικοσκυλάδικα, που αρέσουν τουλάχιστον όσο και τα λαϊκά σκυλάδικα. Έχουν κι αυτά τους δικούς τους κώδικες και τρόπους ξεφαντώματος, τη δική τους απήχηση.

Έτσι λοιπόν, με φόντο τη θρησκευτική γιορτή, την πολιτιστική κόντρα και την αιώνια ανάγκη για συνεύρεση, ημείς αγερώμεθα, πανηγυρίζουμε αενάως, κρατώντας εκείνο το πανάρχαιο νήμα, περνώντας το στους κατοπινούς, που θα το παραδώσουν με τη σειρά τους στους επόμενους, εις τους αιώνας των αιώνων.

Του Πάνου Σκουρολιάκου*

* Μέλος της Κ.Ε. του ΣΥΡΙΖΑ και βουλευτής της Περιφέρειας Αττικής
ΑΥΓΗ